Dwa lata funkcjonowania nowego Prawa zamówień publicznych – próba oceny i propozycje zmian
W dniu 20 marca 2023 r. w Warszawie odbyła się X Ogólnopolska Konferencja pt. „Dwa lata funkcjonowania nowego Prawa zamówień publicznych – próba oceny i propozycje zmian”, zorganizowana przez Katedrę Prawa Konstytucyjnego, Administracyjnego i Zamówień Publicznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie oraz Wydawnictwo CH.BECK.
Jak podkreślali organizatorzy, ponad dwa lata funkcjonowania nowego Prawa zamówień publicznych dają podstawę do refleksji na temat stosowania i efektywności jego przepisów.
Obrady konferencji podzielone zostały na cztery sesje. Pierwsza poświęcona była problemom ogólnym, kolejne – funkcjonowaniu procedur udzielania zamówień publicznych, środkom odwoławczym, umowom o zamówienia publiczne. Tradycyjnie wśród prelegentów znaleźli się przedstawiciele świata nauki ze wszystkich ośrodków zajmujących się badaniem problematyki zamówień publicznych oraz praktycy.
Konferencję otworzył Piotr Grabarczyk, szef działu Beck Akademia Wydawnictwa C.H. Beck.
W części wstępnej jako pierwszy głos zabrał Mateusz Winiarz, wiceprezes UZP. Zwrócił uwagę, że wejściu w życie nowego Prawa towarzyszyło wiele działań związanych z przygotowaniem do jego stosowania nowych przepisów oraz opracowanie nowych materiałów instruktażowych i poglądowych. Zwieńczeniem prac przygotowujących było opracowanie obszernego komentarza do nowej ustawy. Towarzyszyły temu prace nad elektronizacją procedur udzielania zamówień publicznych i procedur odwoławczych. Obecnie prowadzone są prace mające na celu ewaluację obowiązujących przepisów. Jan Kuzawiński, prezes Krajowej Izby Odwoławczej podkreślił, że wprowadzenie nowej ustawy zwiększyło liczbę odwołań wnoszonych w postępowaniach o wartości poniżej progów unijnych. Wyjaśnił, że w KIO prowadzone są prace legislacyjne, dotyczące statusu Izby oraz jej członków, a także udoskonalania procedur odwoławczych. Ocenił, że funkcjonujący od piętnastu lat system odwoławczy działa dobrze i szybko, ale wciąż wymaga wielu usprawnień. Tomasz Czajkowski, redaktor naczelny miesięcznika „Zamówienia Publiczne Doradca” zauważył, że Prawo zamówień publicznych wciąż sprawia problemy interpretacyjne, związane m.in. z obszernością i szczegółowością jego przepisów. Podkreślił, że najlepszym miernikiem efektywności nowej ustawy jest reakcja rynku zamówień publicznych, a ta w wielu aspektach nie jest zadawalająca. Na przykład poziom konkurencyjności wynosi około 2 ofert na jedno postępowanie, podczas gdy w innych krajach europejskich średnia osiąga nawet kilkanaście ofert. Wciąż niepokojąco duża jest liczba postępowań, w których złożono jedną ofertę. Średni czas na złożenie oferty zwykle jest bliski ustawowemu minimum, co może poważnie utrudniać wykonawcom przygotowanie się do udziału w procedurze. Nie rośnie także udział wykonawców z sektora MŚP w rynku zamówień publicznych.
SESJA PIERWSZA
Sesji pierwszej, poświęconej problematyce efektywności zamówień publicznych, przewodniczył prof. Ryszard Szostak. Pierwszą prelegentką była prof. Katarzyna Kokocińska z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jej wystąpienie było poświęcone statusowi Prezesa UZP w zamówieniach publicznych – jako organu w systemie zamówień publicznych oraz organu kształtującego system zamówień publicznych. Postulowała wzmocnienie pozycji Prezesa UZP jako organu kontrolnego, zwłaszcza w odniesieniu do zamówień publicznych finansowanych ze środków unijnych. Według prelegentki pozycja ustrojowa Prezesa UZP w zakresie kształtowania systemu zamówień publicznych powinna być silniejsza, dzięki czemu możliwe byłoby zwiększenie pozytywnego wpływu zamówień publicznych udzielanych przez dużych zamawiających należących do administracji rządowej na efektywną realizację polityki zakupowej państwa.
Prof. Henryk Nowicki z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu wystąpienie poświęcił problematyce sprawowania kontroli przez Prezesa UZP na tle systemu kontroli zamówień publicznych. Podkreślił, że Prezes UZP jest odpowiedzialny za funkcjonowanie systemu zamówień publicznych, a jednocześnie jest podporządkowany ministrowi właściwemu do spraw gospodarki. Oznacza to, że jego rzeczywista pozycja wśród organów administracji rządowej nie jest wystarczająco silna. Wskazał na wątpliwości związane z wykonywaniem przez Prezesa UZP zadań z zakresu kontroli, sygnalizując chociażby niekonsekwencję ustawodawcy m.in. w odniesieniu do kontroli uprzedniej i podkreślając potrzebę uporządkowania jego kompetencji i wzmocnienia uprawnień. Wyraził jednocześnie wątpliwość, czy Prezes UZP jako organ administracji rządowej może mieć istotny wpływ na realizowanie polityk przez nadrzędne wobec niego organy administracji. Zauważył, że kontrola sprawowana przez Prezesa UZP obecnie koncentruje się na kontroli doraźnej, wszczynanej na podstawie sygnałów o nieprawidłowościach. Prowadzi to do wniosku, że brakuje – w zakresie kontroli zamówień publicznych – spójnej wizji i jasnego określenia celów działania. Podsumował, że Prezes UZP – tak jak było to uregulowane w uchylonej ustawie – powinien być podporządkowany premierowi.
Prof. Andrzej Borowicz z Uniwersytetu Łódzkiego swoje wystąpienie poświęcił konkurencji na rynku budowlanych zamówień publicznych. Skoncentrował się na zamówieniach realizowanych w formule „zaprojektuj i wybuduj”, jako mających większy potencjał do stosowania zróżnicowanych kryteriów wyboru ofert. Zauważył, że w przypadku obiektów kubaturowych i drogowych stosuje się w zasadzie wyłącznie to samo kryterium pozacenowe, tj. termin realizacji. Oznacza to, że kryteria oceny ofert zalecane w przepisach nowej ustawy cieszą się znikomym powodzeniem. Praktycznie nie stosuje się kryterium kosztu cyklu życia produktu, jakości, dostępności, co jest alarmujące.
Prof. Ryszard Szostak omówił syntetycznie naczelne zasady wykonywania zamówień publicznych w kontekście efektywności, podkreślając, że mimo, iż umowy o zamówienia publiczne nie są odrębnym typem umów, specyfika zamówień publicznych wymusza inne podejście do ich wykonywania. Z tego względu na pierwszy plan wysuwa się zasada realnego wykonania zobowiązania, a wraz z nią – zasady współdziałania stron, dopuszczania wykonania przedmiotu umowy przez osoby trzecie oraz zasada pierwszeństwa wykonania świadczenia niepieniężnego przed pieniężnym. Mają one szczególne znaczenie przy dookreślaniu świadczeń stron i sposobu wykonania umowy, zwłaszcza w przypadku zaistnienia sporu na tym tle.
Prof. Michał Kania z Uniwersytetu Śląskiego omówił zasadę efektywności w ujęciu komparatystycznym na gruncie duńskiego prawa zamówień publicznych. Według prelegenta zasada efektywności wprowadzona do Pzp miała pełnić funkcję postulatu centralnego, wyznaczającego kierunki wykładni i ustalające sposób stosowania prawa. Duńskie zamówienia publiczne charakteryzuje wysoka konkurencyjność, wysoki odsetek zamówień zrównoważonych i wysoki udział procentowy trybów negocjacyjnych. Stosowanie prawa jest podporządkowane względom pragmatycznym i celom strategicznym. Towarzyszy mu duże zaufanie w relacji zamawiający – wykonawca. Regulacje są krótkie i syntetyczne, co stanowi dodatkowe ułatwienie i zachętę dla przedsiębiorców.
Mateusz Winiarz, wiceprezes UZP, w wystąpieniu poświęconym funkcjonowaniu nowego prawa zamówień publicznych z perspektywy doświadczeń kontrolnych, opierając się na opracowaniach urzędu wyjaśnił, że trudno wskazać konkretny przepis lub grupę przepisów, których naruszenie wyraźnie dominuje nad innymi. Zwrócił uwagę, że wśród postulatów odnoszących się do wykonywania kontroli, prym wiedzie potrzeba ograniczenia obciążeń generowanych samym procesem kontroli dla zamawiających. Zauważył, że kontrole Urzędu będą koncentrowały się raczej na kwestiach systemowych, dotyczących stosowania konkretnych grup przepisów w sposób wypaczający ich sens i cel, niż na jednostkowych nieprawidłowościach.
Dr Agnieszka Piwowarczyk z Uniwersytetu Śląskiego skupiła się na potrzebie dalszego wzmacniania ochrony interesów drobnych przedsiębiorców. Przedsiębiorcy należący do sektora MŚP nie wykorzystują możliwości i potencjału rynku zamówień publicznych. Zaznaczyła użyteczność koncepcji local content, wskazując, że zamawiający nie wykorzystują ustawowych możliwości sprzyjających zwiększeniu udziału drobnych przedsiębiorców w rynku zamówień publicznych takich jak np. obligatoryjny podział zamówienia na części czy ograniczenie wymagań podmiotowych. Wyjaśniła jednak, że niektóre rozwiązania prawne przyjęte w innych krajach europejskich, np. na Węgrzech, nie zapewniają wystarczającego poziomu ochrony interesów sektora publicznego, poprzez ograniczenie przejrzystości i konkurencyjności. Istotne znaczenie dla zwiększenia udziału MŚP w zamówieniach publicznych powinno mieć eksponowanie znaczenia uczciwych, opartych na zaufaniu relacji zamawiający – wykonawca.
Łukasz Górnicki i dr Franciszek Łapecki wystąpienie poświęcili problemowi powierzenia wykonywania zadań własnych gminy spółkom komunalnym. Zwrócili uwagę na praktyczne problemy w funkcjonowaniu spółek komunalnych, przede wszystkim wynikające z niedostosowania otoczenia prawnego do specyfiki działalności spółek komunalnych. Według prelegentów obowiązujące regulacje prawne w znacznym stopniu ograniczają możliwość efektywnego wykonywania zadań publicznych w tej formule, koncentrując się na biznesowym celu spółek kapitałowych. Umyka cel działalności osób prawnych funkcjonujących w sferze publicznej, zakładający często wyłącznie wykonawczy, instrumentalny ich charakter. Sesję zakończyła dyskusja, koncentrująca się przede wszystkim na kwestiach ustrojowej pozycji Prezesa UZP i kontroli.
SESJA DRUGA
Sesji drugiej, poświęconej funkcjonowaniu procedur udzielania zamówień publicznych przewodniczył prof. Henryk Nowicki. Dr Małgorzata Moras z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie wystąpienie poświęciła potrzebie dalszych usprawnień w procedurach negocjacyjno-przetargowych. Zwróciła uwagę na problemy praktyczne związane z wykorzystaniem negocjacji w celu ulepszenia oferty w postępowaniach poniżej progu unijnego, które może nastąpić jedynie w ramach przewidzianych kryteriów oceny ofert. Zasygnalizowała również wątpliwości dotyczące stosowania przepisów o dialogu konkurencyjnym w kontekście eliminowania wykonawców z postępowania na kolejnych etapach postępowania.
Agnieszka Trojanowska, członek Krajowej Izby Odwoławczej, mówiła o weryfikacji wiarygodności wykonawców w świetle orzecznictwa, koncentrując się na zdolności ekonomicznej. Zamawiający, przy formułowaniu warunków udziału w postępowaniu, zwykle korzystają z utartych schematów. Rzadko sięga się do współczynników definiujących sytuację finansową wykonawców. Decyzja o sformułowaniu określonych wymagań powinna być zawsze podporządkowana efektywnej ocenie wiarygodności ekonomicznej wykonawcy.
Dr Jarosław Kola z Uniwersytetu Adama Mickiewicza zreferował praktyczne konsekwencje wprowadzenia nowych przepisów o terminach w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego. Ratio legis przepisów o terminach było ułatwienie i przyspieszenie postępowań. W praktyce dochowanie terminów ustawowych, zwłaszcza gdy konieczne jest dokonanie oceny dokumentów złożonych w postępowaniu, może być trudne. Postulował krytyczny przegląd obowiązujących przepisów, uznając jednocześnie, że nie zawsze zmiana przepisów jest niezbędna i wystarczające może okazać się wdrożenie i popularyzacja dobrych praktyk.
Dr Marcin Czerwiński z Uniwersytetu Adama Mickiewicza wystąpienie poświęcił problematyce konsorcjum przy ubieganiu się o zamówienie publiczne. Według niego konsorcjum w zamówieniach publicznych modelowo nie jest spółką cywilną, ale przybiera formę umowy nienazwanej, zawieranej między przedsiębiorcami w celu realizacji przedsięwzięcia stanowiącego jedynie wycinek regularnej ich działalności. W praktyce realizacja zamówienia przez konsorcjum może rodzić istotne problemy m.in. w zakresie podziału obowiązków i wynagrodzenia między konsorcjantami. Prelegent wskazał, że wynikająca z przepisów – zasadniczo obligatoryjna odpowiedzialność solidarna konsorcjantów za realizację umowy – może negatywnie wpływać na konkurencyjność zamówień. Wyraził również wątpliwość dotyczącą zgodności polskich regulacji z prawem UE w tym zakresie.
Dr Andrzela Gawrońska-Baran wspólnie z prof. Włodzimierzem Dzierżanowskim przestawiła referat poświęcony stosowaniu przedmiotowych środków dowodowych w praktyce. Wynikająca z przepisów ustawy dopuszczalność wyjaśniania treści oferty oraz przedmiotowych środków dowodowych jest ograniczona m.in. przez ogólny zakaz zmiany złożonej oferty. Ograniczenie to dotyczy np. próbek składanych wraz z ofertą; jeżeli próbki złożone wraz z ofertą nie spełniają wymagań SWZ, niedopuszczalne jest złożenie nowych próbek, za podstawę takiej czynności przyjmując uprawnienie do wyjaśnienia treści oferty.
Dr Ewa Plebanek wystąpienie poświęciła gruntownie znowelizowanemu art. 305 Kodeksu karnego (przestępstwo zmowy przetargowej). Prelegentka wskazała na zaostrzenie kar i wprowadzenie trybu kwalifikowanego tego przestępstwa, gdy sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, zagrożonego karą pozbawienia wolności do 8 lat. Wyodrębnienie typu kwalifikowanego wydaje się być wątpliwe, ponieważ można przyjąć, że udział w zmowie przetargowej z reguły ma na celu osiągnięcie korzyści w jakiejkolwiek formie, tak dla sprawcy czy dla innej osoby. Zmiany objęły również tryb ścigania – obecnie przestępstwo jest ścigane z urzędu, jeżeli pokrzywdzonym jest Skarb Państwa, a przedmiot przetargu jest co najmniej w części finansowany ze środków publicznych.
SESJA TRZECIA
Sesji trzeciej, poświęconej funkcjonowaniu środków odwoławczych przewodniczyła prof. Katarzyna Kokocińska. Dr Aleksandra Sołtysińska z Uniwersytetu Jagiellońskiego przedstawiła – w ujęciu porównawczym na tle europejskim – działalność Krajowej Izby Odwoławczej. Skoncentrowała się na zasadzie efektywności prawa unijnego w obszarze zamówień publicznych, realizowanej m.in. poprzez współpracę Krajowej Izby Odwoławczej z Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej w zakresie pytań prejudycjalnych. O doniosłości tej współpracy świadczy chociażby fakt, że niektóre przepisy ustawy znajdują mocne oparcie w dorobku orzeczniczym Trybunału. Pytania prejudycjalne kierowane do Trybunału przez Izbę stanowią istotny wkład do dorobku wspólnotowego prawa zamówień publicznych.
Dr Joanna May z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika wygłosiła referat o subsydiarnym stosowaniu przepisów Kodeksu postępowania cywilnego w postępowaniu odwoławczym przed KIO. Koncentrowała się na zagadnieniu, czy odesłanie do przepisów o postępowaniu cywilnym mogłoby rozwiązać problemy praktyczne, czy też raczej aby je spotęgowało. Mimo znacznego stopnia skomplikowania ustawy i dążenia ustawodawcy do kompleksowego uregulowania postępowania przed KIO w Prawie zamówień publicznych, niektóre obszary wymagają doprecyzowania. Autorka wskazała, że pożądane byłyby zmiany w zakresie postępowania dowodowego, rozprawy oraz orzekania (czasu wyrokowania). Mimo to obszerny zakres regulacji postępowania przed Izbą w przepisach Pzp skłania ku postulowaniu zachowania jej autonomicznego charakteru, z ewentualnym odesłaniem do wybranych przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
Dr Edyta Jóźwiak i dr Maciej Lubiszewski przedstawili referat o potrzebie dalszych usprawnień w zakresie środków odwoławczych. Według prelegentów zachodzi potrzeba wzmocnienia statusu członków KIO, m.in. poprzez wprowadzenie gwarancji ich nieodwołalności oraz odpowiedniego wynagradzania, na zasadach analogicznych do sędziów sądów okręgowych. Ewolucja Izby powinna przebiegać w kierunku przekształcenia jej w sąd zamówień publicznych, autonomiczny wobec UZP i ustrojowo zbliżony do sądu okręgowego. W drugiej części wystąpienia podkreślono potrzebę rozważenia wprowadzenia do ustawy przepisów o zabezpieczeniu, odszkodowaniu i wstrzymaniu wykonania orzeczenia w postępowaniu skargowym.
Dr Michał Raduła z Uniwersytetu Wrocławskiego omówił zagadnienie przedkontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej w zamówieniach publicznych. Odpowiedzialność zamawiającego przed zawarciem umowy budzi istotne wątpliwości, choć jest regulowana art. 261 Pzp. W ocenie autora mimo wprowadzenia tego przepisu do ustawy, rzeczywista odpowiedzialność zamawiającego jest poważnie ograniczona. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, zasady odpowiedzialności zamawiającego regulują przepisy ogólne Kodeksu cywilnego, chyba, że z przepisów innych ustaw wynika co innego. Odpowiedzialność może wobec tego obejmować tzw. ujemny interes umowny, ale już nie utracone korzyści. Zgodnie z przepisami unijnymi, stosowanymi bezpośrednio, procedura odwoławcza powinna móc zawsze obejmować również odszkodowanie. Ciekawy kierunek ewentualnego rozwoju tej problematyki wyznacza orzecznictwo Sądu Najwyższego w zakresie odpowiedzialności za szkodę wywołaną niezgodnym z prawem prawomocnym orzeczeniem lub ostateczną decyzją.
Dr Łukasz Ziarko z Uniwersytetu Łódzkiego mówił o potrzebie zaostrzenia środków zwalczania zmów przetargowych. Zaznaczył, że w Polsce ujawnia się mniej niż 3% takich porozumień, chociaż istnieją wiarygodne narzędzia pozwalające na efektywną analizę ich ryzyka. Należą do nich narzędzia informatyczne do analizy ilościowej i jakościowej. Aby zwalczanie zmów przetargowych było efektywne, potrzebne jest zapewnienie wszystkim interesariuszom dostępu do kompleksowej informacji o zachowaniach wykonawców rynku zamówień publicznych.
SESJA CZWARTA
Sesji czwartej, poświęconej umowom o zamówienia publiczne przewodniczył prof. Andrzej Borowicz. Prof. Wojciech Robaczyński z Uniwersytetu Łódzkiego wystąpienie poświęcił potrzebie optymalizacji katalogu klauzul abuzywnych w umowach o zamówienia publiczne. Według opinii tego prelegenta, obowiązujące regulacje mają raczej charakter instrukcyjny i dydaktyczny, co stanowi świadectwo upadku dobrych praktyk. Opowiedział się za poglądem, że należy chronić wykonawcę przed nieuczciwymi praktykami zamawiających; wobec tego zapewne nieuniknione będzie wprowadzenie klauzuli lub klauzul ogólnych. Aktywność legislacyjna powinna być jednak poprzedzona uważną analizą orzecznictwa KIO i sądów.
Michał Drozdowicz omówił problematykę wykonania zastępczego zobowiązania w zamówieniach publicznych. Konstrukcja prawna wykonania zastępczego opiera się na związku z zaspokojeniem roszczenia pierwotnego; jest wynikiem niewykonania świadczenia pierwotnego. Z literatury przedmiotu i orzecznictwa wynika, że nieskorzystanie z wykonania zastępczego przez zamawiającego może być oceniane jako przyczynienie się zamawiającego do szkody. Zasadniczo do wykonania zastępczego polegającego na czynieniu potrzebne jest uzyskanie upoważnienia sądu, wyjątkowo, w wypadkach nagłych – wierzyciel może zrealizować je samodzielnie. Wykonanie zastępcze nie może obejmować m.in. świadczenia ściśle osobistego, co może być istotną przeszkodą dla skorzystania z tego uprawnienia na gruncie zamówień publicznych. Według autora regulacją umowną, która mogłaby być efektywnie wykorzystana przez strony w razie konieczności, jest umowa prawa opcji, definiowana jako element umowy o zamówienie publiczne.
Karol Brózda z Krakowskiej Akademii w swoim wystąpieniu skupił się na problematyce odpowiedzialności w stosunkach między wykonawcami a podwykonawcami budowlanymi. Obowiązujące przepisy dają mocne oparcie przy kształtowaniu umów z podwykonawcami. Odpowiedzialność wykonawcy za nienależyte wykonanie umowy przez podwykonawcę jest oparta na zasadzie ryzyka, a ewentualne wyłączenie takiej odpowiedzialności z winy umyślnej, jest wyłączone. Podstawą odpowiedzialności za czyny podwykonawcy są ogólne przepisy prawa cywilnego. Wykonawcy przysługuje roszczenie regresowe względem podwykonawcy o naprawienie szkody wynikającej z nienależytego wykonania umowy.
ZAKOŃCZENIE OBRAD
W podsumowaniu konferencji prof. Ryszard Szostak ocenił, że wiele spośród sformułowanych wniosków było trafnych. Podkreślił doniosłość omawianych w trakcie pierwszej sesji problemów o charakterze ustrojowym. Każde z wystąpień koncentrowało się na diagnozie i potrzebie wprowadzenia zmian w przepisach.
Obniżenie rangi Prezesa UZP nie było właściwe i należy dążyć do przywrócenia podporządkowania Urzędu bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów. Zaznaczył, że nadal dużym problemem wpływającym na efektywność zamówień publicznych jest ich niska konkurencyjność, dlatego też refleksji wymaga sposób określania warunków dostępu do zamówień publicznych. Jednym z remediów mogą być procedury negocjacyjne, które nadal pozostają w dalekim tle trybów przetargowych; ich przewaga polega przecież na aktywnym udziale wykonawców w określeniu przedmiotu zobowiązania i dostosowania go do potrzeb obu stron umowy.
Dwa lata obowiązywania nowego Pzp dają możliwość oceny stosowania nowych przepisów. Wprowadzenie regulacji było komentowanie różnie, eksperci w większości odnosili się sceptycznie do koncepcji aktu obszernego i szczegółowego, a jednocześnie nienaprawiającego wszystkich niedociągnięć ustawy z 2004 r., zwłaszcza problemów systemowych związanych ze zwiększeniem konkurencyjności zamówień publicznych.
Czas, który upłynął od wejścia w życie, poprzedzony rekordowo długim jak na polskie warunki vacatio legis, potwierdził niektóre obawy zgłaszane na etapie prac legislacyjnych. Dowodem są statystyki, które bezlitośnie obnażają niskie zainteresowanie zamówieniami publicznymi wśród przedsiębiorców czy też brak wykorzystania przez zamawiających możliwości dostosowania oferty do ich potrzeb i możliwości rynku przy wykorzystaniu kryteriów pozacenowych oraz negocjacji. Są to przecież problemy sygnalizowane przed przedstawicieli świata nauki, przedsiębiorców i zamawiających, zanim jeszcze na poważnie przystąpiono do prac nad nową ustawą.
Konferencja wskazała na możliwe kierunki rozwoju legislacji, a prelegenci odnieśli się do – w zasadzie – wszystkich istotnych aspektów zamówień publicznych, od kwestii ustrojowych i kontroli udzielania zamówień, po postępowanie odwoławcze i wykonanie umowy o zamówienie publiczne. Szczególne znaczenie ma wspólna konkluzja z wystąpień porównujących rynek polskich zamówień do rynków innych państw europejskich: podstawą relacji pomiędzy zamawiającym i wykonawcą powinno być zaufanie i szacunek, przejawiające się w gotowości do rzetelnej i uczciwej współpracy. Nie rozwiąże tego jednak żadna nowelizacja, a jedynie upowszechnienie dobrych praktyk i stopniowa ewolucja proeuropejskiego myślenia o zamówieniach publicznych.
