Chyba nikt nie wątpi, że zamówienia publiczne, niezależnie od tego, co stanowi ich przedmiot i w jakim trybie są realizowane, powinny być efektywne. Efektywne – to znaczy nie tylko optymalnie zaspokajające potrzeby zamawiającego, ale także pozyskane w wyniku korzystnego stosunku efektów do poniesionych nakładów. Choć dzisiaj określa się to bardzo ładnie i bardzo uczenie (best value for Money), o kupowaniu dzięki procedurom zamówień publicznych najlepszych usług, dostaw oraz robót budowlanych mówiło się już pod rządami starej ustawy. Problem „gospodarności” przy zakupach publicznych, lub, jak kto woli, ich „optymalizacji” uwzględniały także inne przepisy, poczynając od ustawy o finansach publicznych czy ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Powiedziałbym jednak, nie lokując tego wyłącznie w czasie przeszłym, iż wykreowały one model gospodarności ergo efektywności „urzędowej”, z trudem przekładający się na efektywność rzeczywistą. Powszechnie obowiązywał prymat aspektów proceduralnych, formalno-prawnych skutkujący apriorycznym założeniem, że jeśli zachowana jest poprawność formalna realizowanego zamówienia, musi być ono „efektywne”. Wszystkim zdawało się to odpowiadać, poczynając od organów kontrolnych, bywało, iż wbrew oczywistym faktom. Znam przypadek, gdzie rok po wzorcowo przeprowadzonym przetargu na przebudowę ulicy i położeniu nowej nawierzchni przystąpiono do remontu znajdującej się pod nią sieci kanalizacyjnej, oczywiście także po przeprowadzeniu przetargu. O ile wiem, nikomu z tego powodu włos z głowy nie spadł, bowiem wszelkie możliwe kontrole stwierdziły „brak naruszeń przepisów” podczas przeprowadzonych przetargów.
Czy takie przypadki to na pewno przeszłość? Chyba nie zaryzykuję odpowiedzi twierdzącej ale mam nadzieję, iż już niedługo tak właśnie będzie, bowiem nowe Pzp czyni z efektywności jedną z podstawowych zasad systemu zamówień publicznych. Czy i na ile okaże się to skuteczne, zobaczymy, ale pierwszy, bardzo ważny krok w kierunku odwrócenia złych praktyk został wykonany. Nie może on jednak prowadzić do zamiany proporcji i powstania sytuacji, w której dominującą dotychczas pozycję aspektów formalno-prawnych zajmą aspekty ekonomiczne, a proces udzielania zamówień oceniany będzie wyłącznie pod kątem ich efektywności. Jestem przekonany, iż warunkiem koniecznym efektywności zamówień publicznych jest ich poprawność proceduralna; pomiędzy działaniami proefektywnościowymi a formalno-prawnymi musi występować pełna i rzeczywista synergia.
Patrząc pod tym kątem na procedury zamówieniowe widać wyraźnie, iż nowe Prawo zamówień publicznych tworzy tu zupełnie nową jakość. Rozpisany szczegółowo w nowej ustawie proces przygotowania postępowania, przeprowadzenia go i realizacji zakontraktowanego zamówienia, modelowo bez wątpienia poprawny, wymaga profesjonalizmu uczestniczących w nim osób, podziału ról oraz specjalizacji zadań i funkcji. Pojawia się jednak pytanie – kto w jednostce zamawiającej powinien odpowiadać za tę efektywność? Czy osoby „od zamówień publicznych”, zajmujące się przygotowaniem i przeprowadzaniem procedur? Co do zasady, raczej, a właściwe zdecydowanie nie. Także wówczas, gdy zamawiającym jest niewielki urząd, nie dysponujący odpowiednimi służbami czy specjalistami w zakresie przedmiotu zamówienia. Dlatego też pierwszym krokiem na drodze zwiększania efektywności zamówień publicznych muszą być zmiany modelowe, po nowemu kształtujące organizację procesu zamówieniowego. Nie będzie to łatwe, bowiem w odróżnieniu od przepisów, zmiany w tych obszarach następują powoli i z oporami.
Na koniec trudno nie wspomnieć o czymś, co jest niezbędne przy każdym działaniu, mianowicie o zdrowym rozsądku. Nie zastąpią go żadne procedury, nie zadekretuje żaden przepis. Pozostaje jedynie mieć nadzieję, iż obok prawa i rachunku ekonomicznego, także przesądzał będzie o efektywności zamówień publicznych.
Tomasz Czajkowski
Wyimek
warunkiem koniecznym efektywności zamówień publicznych jest ich poprawność proceduralna; pomiędzy działaniami proefektywnościowymi a formalno-prawnymi musi występować pełna i rzeczywista synergia.
