Obowiązkiem każdego zamawiającego, który prowadzi postępowanie o zamówienie publiczne, jest wybór oferty najkorzystniejszej. To znaczy, mówiąc po prostu takiej, która optymalnie spełnia jego oczekiwania, także cenowe. W tym miejscu musi się oczywiście pojawić pytanie, jak kto sobie tę „optymalność” wyobraża. Czy, na przykład, oznacza ona wysoką jakość kupowanego produktu, czy jego niską cenę, ponieważ jedno i drugie razem raczej się wyklucza. Patrząc od strony regulacji prawnych, zarówno krajowych, jak europejskich, dokładnie wiadomo, co oznacza „najkorzystniejsza oferta”. Zgodnie z art. 238 ust. 2 nowego Pzp „najkorzystniejsza oferta to oferta przedstawiająca najkorzystniejszy stosunek jakości do ceny lub kosztu lub oferta z najniższą ceną lub kosztem”. Także doktryna oraz bogate w tym temacie piśmiennictwo nie ma wątpliwości, że chodzi o uzyskanie jak najlepszej relacji jakości do ceny. A zatem w zakresie legislacji, doktryny i piśmiennictwa panuje tu pełna zgoda. Praktyka jednakże wydaje się od tego odbiegać, co potwierdzają dane statystyczne dotyczące ofert wybieranych na polskim rynku zamówień publicznych.
Jakaż więc jest ta wybierana, statystycznie najkorzystniejsza oferta? Próbując odpowiedzieć na to pytanie opierał się będę na danych z roku 2018, ale nie sądzę, aby odbiegały one od wskaźników z roku 2019 czy lat wcześniejszych. Zacznijmy od kryteriów oceny ofert. Najkorzystniejsza oferta wybierana była najczęściej z wykorzystaniem dwóch kryteriów – przy zamówieniach krajowych w 66 procentach postępowań, przy zamówieniach europejskich – w 52 procentach postępowań. Cena jako jedyne kryterium stosowana była w 11 procentach postępowań krajowych i 25 procentach postępowań europejskich. Średnia ilość kryteriów w obydwu rodzajach postępowań oscylowała wokół 2,5. W tym kontekście istotne, a właściwie przesądzające znaczenie mają wagi, przypisywane kryterium cenowemu i kryteriom pozostałym. Otóż średnia waga kryterium cenowego w postępowaniach krajowych kształtowała się na poziomie 61 procent, a w postępowaniach europejskich na poziomie 62 procent. Jeżeli dodamy do tego, że w około połowie postępowań, zarówno krajowych jak europejskich, składana była tylko jedna oferta, analizy i wyliczanki statystyczne można śmiało zakończyć. Wniosek jest oczywisty: na polskim rynku zamówień publicznych statystycznie najkorzystniejszą ofertą jest oferta najtańsza, niezależnie od przedmiotu i wartości zamówienia oraz trybu jego udzielania.
Jasne, że wniosek odkrywczy nie jest, bo to akurat wiadomo od dawna. Spróbujmy zatem spojrzeć na problem z innej strony. To przecież zamawiający kształtuje warunki postępowania, ustala kryteria oceny ofert i nadaje im wagi procentowe. Czy przytoczone wyżej dane oznaczają zatem, iż statystyczny polski zamawiający uważa, że ofertą najkorzystniejszą jest oferta najtańsza i świadomie tak ustala warunki postępowania, aby taką ofertę wybrać? A może jest inaczej, może polski zamawiający uważa, że tak powinien uważać? Że takie jest oczekiwanie zwierzchności, organów kontroli, wyborców wreszcie, którym może powiedzieć, że za mniej pieniędzy kupiło się więcej?
Sądzę, że w przededniu wejścia w życie nowego Prawa zamówień publicznych są to pytania o fundamentalnym znaczeniu. Dokąd na decyzje zamawiających, dotyczące warunków postępowania, a dokładnie – zasad wyboru oferty najkorzystniejszej, dominujący wpływ miała będzie niezliczona ilość kontrolujących i nadzorujących go instytucji oraz ich „polityk” kontrolnych i nadzorczych, o praktycznym wdrożeniu zasady efektywności zamówień możemy jedynie pomarzyć. Podobnie jak o zwiększeniu konkurencyjności postępowań. Jaka jest na to rada? Może na początek do zasady efektywności przekonać wszystkich „kontrolerów oraz nadzorców” i wytłumaczyć im, na czym ona naprawdę polega? Bo mam wrażenie, że zamawiających przekonywać do tego nie trzeba, natomiast niewątpliwie należy im bardziej ufać.
Tomasz Czajkowski
Wyimek
czy naprawdę statystyczny polski zamawiający uważa, iż ofertą najkorzystniejszą jest oferta najtańsza i świadomie tak ustala warunki postępowania, aby taką ofertę wybrać?
